- Svenskt visarkiv
- /
- Karl Tirén
Sámi jienat
Guovvamánus 1913 álbmotmusihkkačoaggi Karl Tirén bijai mannat iežas fonografa vuosttaš gearddi ja báddii luođi. Diet leai álgu okta dain stuorimus báddenprošeavttain sámi luođis Ruoŧas. Čuohti jagi maŋŋil sáhtát guldalit báddemiin webbas.
Karl Tiréna visot báddemat
Álbmotmusihkkačoaggi Karl Tirén álggahii iežas prošeavtta dokumenteret sámi luođi dálvemárkaniin Árviesjávrries ja Árjepluoves guovvamánus 1913. Otne leat lagabut 300 báddemat seailluhuvvon vaksarullás jagis 1913-1915. Eanemus vaksarullát leat Svenskt visarkivas Musikverkas, loginár gávdnojit Institutet för språk och folkminnen.
Eanet go 100 juogi oassálaste
Čuohtenár nissonat ja dievddut agiin 9 gitta 77 jagi serve fonografasylindariin mat identifierejuvvojedje dego Tiréna báddemat – máŋga rullat leat dađi bahábut billánan jagiid mielde. Fonografabáddemat sisdollet stuorimus oassái luđiid, muhto gávdnojit maid ovdamearkkat sámi muitaleamis, dramatiserejuvvon ságastallamat soagŋu oktavuođas, čuojaheapmi fátnuin (oboelágán njurggán dahkkon fátnus/boskkas ) ja suoma lávllut.
Sámi luođi birra
Juoigat lea erenoamáš sámi vuohki lávlut ja ii gávdno iežá álbmogiid luhtte. Sápmelaš Kristoffer Sjulsson (1828-1908) čilge sámi luođi 1900 jahkečuohtemolsumis čuovvovaččat: “[luđiin] juoigi addá iežas gova olbmo dehe ávdnasa iešvuođas ja maid iežas dovdduid dehe muittuid sis. Juoiggai sin dehe muittuid sis mat lihkke mielas go muittii olbmo dehe ávdnasa.” Čilgehus govveda luođi árbevirolaš váimmu: sosiála gulahallanvuohki gos jurdagat olbmuid, ealibiid ja báikkiid birra – ja gaskavuohta dáidda – hápmašuvvo musihkas ja teavsttas.
Guldal báddemiid
Čuohti jagi maŋŋil go Karl Tirén dagai vuosttaš báddemiin luđiin de dahkko vejolažžan gullat dán erenoamáš materiála fierpmis dađi mielde. Prošeavtta duogis lea Svenskt visarkiv Musikverketis ovttasbargguin Suopman-, báikenamma- ja álbmotmuitovuorkkáin Ubmejes (Institutet för språk och folkminnen) ja Ájtte Sáme- ja duottarmuseain. Oasáš báddemiin lea ovdal almmuhuvvon cd-skearrus, Samiska röster, Svea Fonogram (2003).
Ná báddejedje
Álggus Karl Tirén dokumenterii šuoŋaid nuohttačállosiin, muhto 1913 rájis son oaččui vejolašvuođa báddet dán áiggi jietnabáddenteknihkain man leai vejolaš guoddit mielde: váksarullát fonografii. Naturhistoriska riksmuseeta etnográfalaš ossodat (otne Etnografiska museet) ordnejedje rusttegiid ja mákse báddenmátkkiid fonografain.
Loga eanet fonografteknihka birra
Váksarullaide Tiren báddii sámi juiggiid geat háliidedje searvat, ja de báddii go son ieš fijuvllain dehe lávlluin ovdanbuvttii muhtin su ovddibut čállon luđiin.